Қишлоқ хўжалиги экинларини диверсификациялашнинг фермер хўжаликлари иқтисодий самарадорлигига таъсирини баҳолаш

Primov, Abdulla (2022): Қишлоқ хўжалиги экинларини диверсификациялашнинг фермер хўжаликлари иқтисодий самарадорлигига таъсирини баҳолаш.

Abstract

Жаҳон миқёсида аҳолининг озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш, ишлаб чиқариш ҳажмини ва истеъмол бозорида хилма-хилликни оширишга қаратилган стратегияларни ишлаб чиқиш муҳим масалалардан саналади. Зеро, “... ҳозирги вақтда дунёда глобал иқлим ўзгариши ва аҳолининг тез суръатлар билан ўсиб бориши кўпчилик мамлакатларда озиқ-овқатга бўлган эҳтиёжнинг янада ошишига олиб келмоқда ва шу билан бирга қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштиришни 70 фоизга оширишни тақозо этмоқда” . Шу боис, мамлакатларнинг озиқ-овқатга бўлган талабини қондириш мақсадида қишлоқ хўжалигида экинлар диверсифика-циясини ошириш, қишлоқ аҳолисини иш билан таъминлаш ва уларнинг даромадини ошириш устувор вазифа бўлиб қолмоқда. Глобал иқлим ўзгариши ўта сезувчан хусусиятга эга қишлоқ хўжалигига ва озиқ-овқат хавфсизлигига салбий таъсир кўрсатиб, ривожланаётган давлатларда қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари нархларининг ўсиши ва уларнинг истеъмолини камайишига сабаб бўлмоқда. Ҳозирги кунда дунё бўйича 840 миллионга яқин киши ёки ҳар саккиз кишидан биттаси тўйиб овқатланмаслик муаммосидан азият чекмоқда . Шунингдек, тупроқ эрозияси, чўлланишнинг кучайиб бориши қишлоқ хўжалиги учун глобал таҳдид сифатида баҳоланиб келинмоқда. Хусусан, “... ҳозирда кечаётган глобал коронавирус (COVID-19) пандемияси қишлоқ хўжалиги маҳсулотларига бўлган талабнинг кучайишига ҳамда озиқ-овқат хавфсизлигига сезиларли даражада таъсир кўрсатмоқда” . Шу боис, дунё олимлари томонидан экинлар диверсификациясини оширишга ва иқлим ўзгаришига мослашувчан қишлоқ хўжалиги экинларини кўпайти-ришга доир илмий тадқиқотларга кенг урғу берилмоқда. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев 2020 йил 29 декабрь куни Олий Мажлисга йўллаган Мурожаатномасида “... ҳар гектар ердан олинадиган даромадни ҳозирги ўртача 2 минг доллардан камида 5 минг долларгача етказишни муҳим устувор вазифа” сифатида қўйди. Ушбу мақсадга эришишда мавжуд ресурслардан оқилона фойдаланган ҳолда фермер хўжаликларининг юқори даромад олишига, барқарор қишлоқ хўжалигини яратишга хизмат қиладиган қишлоқ хўжалиги экинлар диверсификацияси муҳим ўрин тутади. Шу боис, фермер хўжаликлари фаолиятини диверсифи-кациялаш ҳисобига уларнинг даромадини ошириш, мавжуд ер майдонлари, сув ва бошқа ресурслардан оқилона фойдаланишга йўналтирилган ривожланти-риш моделларини ишлаб чиқиш ва амалиётга жорий этиш қишлоқ хўжалигида долзарб масалалардан бири ҳисобланади.

• Item Type: MPRA Paper
• English Title: Assessing the impact of agricultural crop diversification on farm economic efficiency
• Language: Uzbek
• Keywords: Қишлоқ хўжалиги самарадорлиги, экинлар диверсификацияси, Симпмон индекси
• Subjects: Q - Agricultural and Natural Resource Economics ; Environmental and Ecological Economics > Q0 - General > Q01 - Sustainable Development; Q - Agricultural and Natural Resource Economics ; Environmental and Ecological Economics > Q1 - Agriculture > Q13 - Agricultural Markets and Marketing ; Cooperatives ; Agribusiness; Q - Agricultural and Natural Resource Economics ; Environmental and Ecological Economics > Q1 - Agriculture > Q15 - Land Ownership and Tenure ; Land Reform ; Land Use ; Irrigation ; Agriculture and Environment; Q - Agricultural and Natural Resource Economics ; Environmental and Ecological Economics > Q5 - Environmental Economics > Q56 - Environment and Development ; Environment and Trade ; Sustainability ; Environmental Accounts and Accounting ; Environmental Equity ; Population Growth

References

2.1 Жалолов Ж.Ж., Аҳмедов И.А., Акрамов Т.А., Нематов И.У. Ташқи иқтисодий фаолият асослари. Ўқув қўлланма. – Т.: Иқтисодиёт, 2011. – 176 б. 2.2 Жўраев А.М. Деҳқон-фермер хўжалиги. – Тошкент, 1995. 2.3 Муртазаев О., Ф.Б.Аҳроров. Қишлоқ хўжалик иқтисодиёти. – Тошкент, Илм-Зиё, 2017. – 210 б. 2.4 Мустафақулов Ш.И., Негматов Ж.Б., Муродуллаев Н.Н., Жўраев Б.Р. Эконометрика: ўқув қўлланма. – Тошкент 2017. – 155 б. 2.5 Нигмаджанов У.Х. Агропромышленный комплекс Республики Узбекистан на пути к рыночной экономике. – Тошкент: Меҳнат, 1994. – 153 с. 2.6 Саидова Д.Н. Фермер хўжаликларида даромадларнинг шаклланиши ва тақсимланиши. – Т.: “Fan va texnologiya”, 2014, – 160 б. 2.7 Саматов Ғ.А., Рустамова И.Б. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини ташкил этиш. – Тошкент: Ўзбекистон миллий энциклопедияси, 2005. – 508 б. 2.8 Хусанов Р.Х. Аграрная реформа: тенденция, практика, проблемы. – Тошкент: Узбекистан, 1994. –74 с. 2.9 Умурзаков У.П., Чориев К.А. Организационно-экономических и правовых основы реструктуризации селскохозяйственных предприятий на переходном этапе. – Тошкент, Меҳнат, 1997. –79 с. 2.10 Фармонов Т. Фермер хўжаликларини ривожлантириш истиқболлари. – Тошкент: Янги аср авлоди, – 2004. – 30 б. 2.11 Aldrich, J. Н., & Nelson, F. D. (l984). Linеаr probability, logit, and probit models (No. а5). Sage. 2.12 Borsch-Supan, A., Koke, J. (2000): An applied econometricians' view of empirical corporate governance studies, ZEW Discussion Papers, No. 00-17, Zentrum für Europäische Wirtschaftsforschung (ZEW), Mannheim. 2.13 De Maris, А. (2004). Regression with social data: Modeling continuous and limited response variables (Vol. 417). 2.14 Greene, W.H. (2003). Econometric Analysis (5th ed.). Prentice Hall: New Jersey. 2.15 Greene, W.H. (2007). Limdep version 9.0, Econometric modeling guide (Vol. 1). Econometric Software Inc.: Plainview, New York. 2.16 Gort M. (1962). Diversification and integration in American industry. Prinston, Prinston University Press. 2.17 Gujarati, D. N. (2009). "Basic Econometrics", 5th ed. Boston: McGraw-Hill, 2.18 Hirschman, Albert O. (1945). National Power and the Structure of Foreign Trade. Berkley: University of California Press. 2.19 John Wiley & Sons.; Fаbrа, U. Р., & Schmidheiny, К. (2007). Limited Dependent Variable Models. 2.20 Long, J. S., & Long, J. S. (1997). Regression models for categorical and limited dependent variables (Vol. 7), Sage. 2.21 Rahaman H. (2006). Diversified Cropping Pattern and Agricultural Development, https://doi.org/10.1007/978-3-030-55728-7_4. 2.22 Sharyn O’Halloran. (2011). Sustainable Development U9611 Econometrics II (9-lecture). 2.23 Walia, M (2020). Crop Diversification, Extension | University of Nevada, Reno, FS-20-28. 2.24 Wooldridge, J.M. (2013). Introductory Econometrics: A Modern Approach, Fifth Edition. 2.25 Yang, W. (1965). Methods of farm management investigations for improving farm productivity (No. 04; RMD, S401. U6 Y3.).