Taksonomia funkcjonalnych kompetencji cyfrowych oraz metodologia pomiaru poziomu funkcjonalnych kompetencji cyfrowych osób z pokolenia 50+

Klimczuk, Andrzej and Tarkowski, Alek and Mierzecka, Anna and Jasiewicz, Justyna and Filiciak, Mirosław and Kisilowska, Małgorzata and Bojanowska, Elżbieta (2015): Taksonomia funkcjonalnych kompetencji cyfrowych oraz metodologia pomiaru poziomu funkcjonalnych kompetencji cyfrowych osób z pokolenia 50+. Published in:

Abstract

The report was released by the Association "Cities in the Internet". Its aim is to develop a functional model and a directory of digital skills. It presents an analysis of research and literature, taxonomies digital skills and project functional measurement of digital literacy. The report was made under the "System Project - promoting the development of broadband", implemented by the Ministry of Administration and Digitization and the "Cities on the Internet" under the slogan POLAND DIGITAL EQUAL OPPORTUNITIES.

• Item Type: MPRA Paper
• English Title: Taxonomy of Functional Digital Skills and Methodology for Measuring the Functional Level of Digital Literacy of People Aged 50+
• Language: Polish
• Keywords: digital skills, digital divide, robotics divide
• Subjects: L - Industrial Organization > L8 - Industry Studies: Services > L86 - Information and Internet Services ; Computer Software; P - Economic Systems > P4 - Other Economic Systems > P46 - Consumer Economics ; Health ; Education and Training ; Welfare, Income, Wealth, and Poverty

References

Abad L. et al., Uses of Digital Tools among the Elderly, "Comunicar" 2014, nr 39.

A benefits framework for social inclusion initiatives, City of London Digital Inclusion Team, Tech4I Ltd., 2010 rok - http://www.esd.org.uk/esdtoolkit/communities/DigitalInclusion/Tools/Benefits%20Final%20Report%20- %20June%202010.pdf [dostęp: 5 stycznia 2015 roku].

Active ageing. A policy framework, World Health Organization, Madrid 2002.

Agree E.M., Technology and Aging, [w:] Encyclopedia of Aging, red. D.J. Ekerdt, Macmillan Reference, New York 2002.

Agudo S., Pascual MA, Fombona J., Uses of Digital Tools among the Elderly, "Comunicar" 2012, t. 20, nr 39.

Aktywność ekonomiczna ludności Polski - III kwartał 2014, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2015.

Aktywność Polaków w organizacjach obywatelskich w latach 1998-2010. Komunikat z badań, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa, luty 2010 roku - http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2010/K_016_10.PDF [dostęp: 2 stycznia 2015 roku].

Ala-Mutka K., Mapping digital competence: Towards a conceptual understanding, JRC 67075, Luxembourg 2011.

Ala-Mutka K., Malanowski N., Punie Y., Cabrera M., Active Ageing and the Potential of ICT for Learning, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg 2008.

Arke E.T., Primack B.A., Quantifying media literacy: development, reliability, and validity of a new measure, "Educational Media International" 2009, t. 46, nr 1.

Baltes P.B., Tajemnice "czwartego wieku". Wywiad udzielony Annie Rubinowicz, "Gazeta Wyborcza", 11 kwietnia 2001 roku.

Baltes P.B., Baltes M.M., Plasticity and variablility in psychological aging: Methodological and theoretical issues, [w:] Determining the effects of aging on the central nervous system, red. G. Guski, Schering, Berlin 1980.

Bandura A., Teoria społecznego uczenia się, przeł. J. Kowalczewska, J. Radzicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.

Barnard Y., Bradley M.D., Hodgson F. et al., Learning to use new technologies by older adults: Perceived difficulties, experimentation behaviour and usability, "Computers in Human Behavior" 2013, t. 29, nr 4.

Batorski D., Polacy wobec technologii cyfrowych - uwarunkowania dostępności i sposobów korzystania, [w:] Diagnoza Społeczna 2013. Warunki i jakość życia Polaków, red. J. Czapiński, T. Panek, "Contemporary Economics" 2013, t. 7.

Batorski D., Wykluczenie cyfrowe w Polsce, "Studia Biura Analiz Sejmowych" 2009, nr 3.

Batorski D., Czerniawska D., Fenrich W., Kowalik W., Kubicki P., Olcoń-Kubicka M., Zając J., Żychlińska M., Między alienacją a adaptacją. Polacy w wieku 50+ wobec internetu, UPC Polska Sp. z o.o., Warszawa 2010.

Batorski D., Czerniawska D., Jasiewicz J., Peszat K., Płoszaj A., Diagnoza i rekomendacje w obszarze kompetencji cyfrowych społeczeństwa i przeciwdziałania wykluczeniu cyfrowemu w kontekście zaprogramowania wsparcia w latach 2014-2020, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012.

Batorski D., Majnert P., Machul R., Internet dla użytkowników w wieku 50+, 2010 rok - http://dojrzaloscwsieci.pl/raport- otwarcia.html [dostęp: 16 października 2014 roku].

Battersby D., Glendenning F., Reconstructing Education for Older Adults: An Elaboration of the Statement of First Principles, "Australian Journal of Adult and Community Education" 1992, t. 32, nr 2.

Bouma H., Fozard J.L., Bouwhuis D.G., Taipale V.T., Gerontechnology in Perspective, "Gerontechnology" 2007, t. 6, nr 4.

Braun M.T., Obstacles to social networking website use among older adults, "Computers in Human Behavioh' 2013, t. 29, nr 3.

Burdick D.C., Gerontechnology, [w:] Encyclopedia of Gerontology, red. J.E. Birren, Academic Press, Oxford 2007.

Chang C.-S., Liu E.-Z.F., Lee C.-Y. et al., Developing and validating a media literacy self-evaluation scale (MLLS), "The Turkish Online Journal of Educational Technology" 2011, t. 10, nr 2 - http://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ932226.pdf [dostęp: 13 października 2014 roku].

Charness N., Boot W.R., Aging and Information Technology Use: Potential and Barriers, "Current Directions in Psychological Science" 2009, t. 18, nr 5, s. 253-258.

Chatman E.A., Framing social life in theory and research, "New Review of Information Behaviour Research" 2000, nr 1.

Choi N.G., DiNitto D.M., Internet Use Among Older Adults: Association With Health Needs, Psychological Capital, and Social Capital, "Journal of Medical Internet Research" 2013, t. 15, nr 5.

Choi N.G., DiNitto D.M., The Digital Divide Among Low-Income Homebound Older Adults: Internet Use Patterns, eHealth Literacy, and Attitudes Toward Computer/Internet Use, "Journal of Medical Internet Research" 2013, t. 15, nr 5.

Choudrie J., Ghinea G., Songonuga V.N., Silver Surfers, E-government and the Digital Divide: An Exploratory Study of UK Local Authority Websites and Older Citizens, "Interacting with Computers" 2013, t. 25, nr 6.

Coni N., Davison W., Webster S., Starzenie się, przeł. J. Lipka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.

Couldry N., Media w kontekście praktyk [przeł. A. Strzemińska], "Kultura Popularna" 2010, nr 1.

Cyfrowa przyszłość. Edukacja medialna i informacyjna w Polsce. Raport otwarcia, red. J. Lipszyc, Fundacja Nowoczesna Polska, Warszawa 2011 - http://nowoczesnapolska.org.pl/wp-content/uploads/2012/01/Raport-Cyfrowa-Przysz%C5%82o%C5%9B%C4%87-.pdf [dostęp: 14 października 2014 roku].

Cyfrowa przyszłość. Katalog kompetencji medialnych i informacyjnych, red. D. Górecka, Fundacja Nowoczesna Polska, Warszawa 2012 - http://nowoczesnapolska.org.pl/wp-content/uploads/2012/05/Cyfrowa-Przyszlosc-Katalog- Kompetencji-Medialnych-i-Informacyjnych1.pdf [dostęp: 15 października 2014 roku].

Czaja S., Charness N., Fisk A.D. et al., Factors predicting the use of technology: Findings from the center for research and education on aging and technology enhancement (CREATE), "Psychology and Aging" 2006, t. 21, nr 2.

Czapiński J., Dobrostan psychiczny i społeczny Polaków w wieku 50 i więcej lat na tle wybranych społeczeństw europejskich, CenEA Research Note Series RN01pl/09 - http://ibmed.ayz.pl/share/files/publikacje/cenea_rn01_09.pdf [dostęp: 23 lutego 2015 roku].

Czapiński J., Błędowski P., Aktywność społeczna osób starszych w kontekście percepcji Polaków. Diagnoza Społeczna 2013: raport tematyczny, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2014.

Czerniawska D., Fenrich W., Olcoń-Kubicka W., Internet wzbogacił moje życie. Wpływ internetu na życie codzienne osób 50+, Raport Koalicji "Dojrz@łość w Sieci", Warszawa 2011 - http://dojrzaloscwsieci.pl/raport-nt-korzysci.html [dostęp: 2 lutego 2015 roku].

Czerniawska-Szejda D., Metodologiczne wyzwania badania kompetencji medialnych osób starszych [w druku].

Definition of an Older or Elderly Person, World Health Organization - http://www.who.int/healthinfo/survey/ageingdefnolder/en/index.html [dostęp: 5 lutego 2015 roku].

Denzin N.K., Lincoln Y.S., Metody badań jakościowych, t. 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.

Derfert-Wolf L., Information literacy - koncepcje i nauczanie umiejętności informacyjnych, "Biuletyn EBIB" 2005, nr 1.

Deursen A.J.A.M. van, Dijk J. van, Helsper E.J., Investigating Outcomes of Online Engagement, "Media@LSE Working Paper'' 2014, nr 28.

Deursen A.J.A.M. van, Helsper E.J., Eynon R., Measuring digital skills. From digital skills to tanbigle outcomes project report, 2014 rok - http://www.oii.ox.ac.uk/research/projects/?id=112 [dostęp: 31 grudnia 2014 roku].

Digital Agenda for Europe, A Europe 2020 Initiative. Measuring Digital Skills across the EU: EU wide indicators of Digital Competence, European Commission - http://ec.europa.eu/digital-agenda/en/news/measuring-digital-skills-across- eu-eu-wide-indicators-digital-competence [dostęp: 13 stycznia 2015 roku].

Digital Agenda Data, European Commission - http://digital-agenda-data.eu [dostęp: 28 lutego 2015 roku].

Digital literacy training for adults: initiatives, actors, strategies. Guidelines concerning adult literacy teaching strategies for people aged over 55, Grandparents & Grandchildren Project, 2007 rok.

Dijk J. van, Społeczne aspekty nowych mediów. Analiza społeczeństwa sieci, przeł. J. Konieczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.

Dijk J. van, The Deepening divide: inequality in the information society, Sage, London 2005.

Drabowicz T., Nierówności cyfrowe a starość. Przypadek Polski na tle innych krajów Unii Europejskiej, [w:] Starość i starzenie się jako doświadczenie jednostek i zbiorowości ludzkich, red. J.T. Kowaleski, P. Szukalski, Zakład Demografii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2006.

ECIL - A European Certificate in Intergenerational Learning - http://www.ecileu.eu [dostęp: 4 lutego 2015 roku].

Ervik R., A Missing Leg of Ageing Policy Ideas: Dependency Ratios, Technology and International Organizations, Paper from ESPAnet conference, Urbino 2009 - http://www.espanet-italia.net/conference2009/paper/15%20- %20Ervik.pdf [dostęp: 1 czerwca 2014 roku].

EU Kids Online. Best Practices Guide - www.lse.ac.uk/media@lse/research/EUKidsOnline/BestPracticeGuide/FAQ/FAQ- 32.pdf [dostęp: 2 lutego 2015 roku].

Ferrari A., Digital competence in practice: An analysis of frameworks, "JRC Technical Reports", Joint Research Centre for the European Commission, Luxembourg 2012.

Filiciak M., Mazurek P., Growiec K., Korzystanie z mediów a podziały społeczne. Kompetencje medialne Polaków, Centrum Cyfrowe, Warszawa 2013.

Findsen B., Formosa M., Lifelong Learning in Later Life, SensePublishers, Rotterdam, Boston-Taipei 2011.

Gassmann O., Reepmeyer G., Universal Design - Innovations for All Ages, [w:] The Silver Market Phenomenon. Business Opportunities in an Era of Demographic Change, red. F. Kohlbacher, C. Herstatt, Springer, Berlin-Heidelberg 2008.

Gatto S.L., Tak S.H., Computer, internet, and e-mail use among older adults: Benefits and barriers, "Educational Gerontology" 2008, t. 34, nr 9.

Global Media and Information Literacy Assessment Framework: Country Readiness and Competencies, UNESCO, Paris 2013 - http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/resources/publications-and-communication- materials/publications/full-list/global-media-and-information-literacy-assessment-framework [dostęp: 4 lutego 2014 roku].

Głomb K., Kompetencje cyfrowe - jak je mierzyć w rankingach?, 2015 rok - https://www.academia.edu/9276339/Kompetencje_cyfrowe_-_jak_je_mierzy%C4%87_w_rankingach [dostęp: 15 lutego 2015 roku].

Gonzalez A., Paz Ramirez M., Viadel V., Attitudes of the Elderly Toward Information and Communications Technologies, "Educational Gerontology" 2012, t. 38, nr 9.

Government approach to assisted digital - https://www.gov.uk/government/publications/government-approach-to-assisted- digital [dostęp: 1 lutego 2015 roku].

Heart T., Kalderon E., Older adults: Are they ready to adopt health-related ICT?, "International Journal of Medical Informatics" 2013, t. 82, nr 11.

Individual's level of computer skills, 2014 rok - http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=isoc_sk_cskl_i&lang=en [dostęp: 26 grudnia 2014 roku].

Individual's level of Internet skills, 2014 rok - http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=isoc_sk_iskl_i&lang=en [dostęp: 26 grudnia 2014 roku].

Intelligent Technologies for Bridging the Grey Digital Divide, red. J. Soar, R. Swindell, P. Tsang, Information Science Reference, Hershey 2011.

Internauci 2014. Komunikat z badań, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa, czerwiec 2014 roku.

Jak się żyje osobom starszym w Polsce?, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2012.

Jasiewicz J., Kompetencje informacyjne młodzieży. Analiza - stan faktyczny - kształcenie na przykładzie Polski, Niemiec i Wielkiej Brytanii, Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Warszawa 2011.

Jung Y., Peng W., Moran M. et al., Low-Income Minority Seniors' Enrollment in a Cybercafe: Psychological Barriers to Crossing the Digital Divide, "Educational Gerontology" 2010, t. 36, nr 3.

Kaczmarek Ł., Zagrożenia rozwoju w okresie późnej dorosłości - perspektywa psychologii pozytywnej, [w:] Zagrożenia rozwoju w okresie późnej dorosłości, red. A.I. Brzezinska, K. Ober-Łopatka, R. Stec i K. Ziółkowska, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2007.

Kamińska-Czubała B., Zachowania informacyjne w życiu codziennym: wybrane aspekty teoretyczne, [w:] Między przeszłością a przyszłością. Książka, biblioteka, informacja naukowa funkcje społeczne na przestrzeni dziejów, red. M. Próchnicka, A. Korycińska-Huras, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007.

Keenan T.A., Internet use among midlife and older adults, "AARP bulletin poll", American Association of Retired Persons, grudzień 2009 roku - http://assets.aarp.org/rgcenter/general/bulletin_internet_09.pdf [dostęp: 24 stycznia 2015 roku].

Klimczuk A., Kapitał społeczny ludzi starych na przykładzie mieszkańców miasta Białystok, Wiedza i Edukacja, Lublin 2012.

Klimczuk A., Kierunki rozwoju uniwersytetów trzeciego wieku w Polsce, "E-mentor" 2013, nr 4.

Klimczuk A., Transfer technologii w kształtowaniu srebrnej gospodarki, [w:] Transfer wiedzy w ekonomii i zarządzaniu, red. M. Grzybowski, Wydawnictwo Uczelniane Akademii Morskiej w Gdyni, Gdynia 2011.

Klonowicz S., Oblicza starości. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej, Wiedza Powszechna, Warszawa 1979.

Krzymiński S., Zaburzenia psychiczne wieku podeszłego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1993.

Kształcenie dorosłych, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009.

Larsson E., Larsson-Lund M., Nilsson I., Internet Based Activities (IBAs): Seniors' Experiences of the Conditions Required for the Performance of and the Influence of these Conditions on their Own Participation in Society, "Educational Gerontology" 2013, t. 39, nr 3.

Lawton M.P., Brody E.M., Assessment of Older People: Self-Maintaining and Instrumental Activities of Daily Living, "The Gerontologist" 1969, t. 3, cz. 1.

Lee B., Chen Y., Hewitt L., Age differences in constraints encountered by seniors in their use of computers and the internet, "Computers in Human Behavior" 2011, t. 27, nr 3.

Lifelong Learning Statistics, Eurostat, 2015 rok - http://ec.europa.eu/eurostat/statistics- explained/index.php/Lifelong_learning_statistics [dostęp: 2 lutego 2015 roku].

Loertscher D.V., Wools B., Information Literacy. A Review of the Research: A Guide for Practitioners and Researchers, Hi Willow Research and Pub., San Jose 2002.

Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna - NSP 2011, Główny Urząd Statystyczny - http://stat.gov.pl/spisy- powszechne/nsp-2011 /nsp-2011 -wyniki/ludnosc-stan-i-struktura-demograficzno-spoleczna-nsp-2011,16,1.html [dostęp: 12 stycznia 2015 roku].

Luscher K., Hoff A., Lamura G., Renzi M., Sanchez M., Viry G., Widmer E., Klimczuk A., Pokolenia, relacje międzypokoleniowe, polityka relacji międzypokoleniowych, Generationes International Network for the Study of Intergenerational Issues, Konstanz-Gorlitz-Geneve-Granada-Ancona-Warszawa 2015 [w druku].

Madden M., Older Adults and Social Media. Social networking use among those ages 50 and older nearly doubled over the past year, Pew Internet and American Life Project, 2010 rok -

http://www.pewinternet.org/files/oldmedia/Files/Reports/2010/Pew%20Internet%20%20Older%20Adults%20and%2 0Social%20Media.pdf [dostęp: 24 stycznia 2015 roku].

Mały rocznik statystyczny Polski 2011, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2011.

McCreadie C., Technology and Older People, [w:] The Sage Handbook of Social Gerontology, red. D. Dannefer, C. Phillipson, Sage Publications, London-Thousand Oaks 2010.

McKenzie P.J., A model of information seeking in accounts of everyday-life information seeking, "Journal of Documentation" 2003, t. 59, nr 1.

Measuring digital skills across the EU: EU wide indicators of digital competence, DG CONNECT F4, maj 2014 roku.

Melenhorst A.S., Rogers W.A., Bouwhuis D.G., Older adults' motivated choice for technological innovation: Evidence for benefit-driven selectivity, "Psychology and Aging" 2006, t. 21, nr 1.

Mertens P., Russell S., Steinke I., Silver Markets and Business Customers: Opportunities for Industrial Markets?, [w:] The Silver Market Phenomenon. Business Opportunities in an Era of Demographic Change, red. F. Kohlbacher, C. Herstatt, Springer, Berlin-Heidelberg 2008.

Mikołajczyk K., Jak uczą się dorośli, czyli co powinien wiedzieć trener o specyfice kształcenia uczestników szkolenia, "E- mentor" 2011, nr 39 - http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/39/id/831 [dostęp: 2 lutego 2015 roku].

Minos G., Historia starości. Od antyku do renesansu, przeł. K. Marczewska, "Volumen", "Marabut', Warszawa 1995, s. 11.

Miskelly F.G., Assistive Technology in Elderly Care, "Age and Ageing" 2001, t. 30, nr 6.

Mori K., Harada E.T., Is learning a family matter?: Experimental study of the influence of social environment on learning by older adults in the use of mobile phones, "Japanese Psychological Research" 2010, t. 52, nr 3.

M0rk T., Vidje G., Focus on Welfare Technology, Nordens Valfardscenter, Stockholm, Dronninglund 2010.

Nagenborg M., Deliverable D4. Analysis of national and international EU regulations and ethical councils opinions related with technologies for the integration of human and artificial entities, ETHICBOTS Project 2007 - http://ethicbots.na.infn.it/restricted/doc/D4.pdf [dostęp: 5 lutego 2015 roku].

Nasi M., Rasanen P., Sarpila O., ICT activity in later life: Internet use and leisure activities amongst senior citizens in Finland, "European Journal of Ageing" 2012, t. 9, nr 2.

Ng C., Motivation among older adults in learning computing technologies: A grounded model, "Educational Gerontology" 2008, t. 34, nr 1.

Nielsen J., Seniors as web users, Nielsen Norman Group, 2013 rok - http://www.nngroup.com/articles/usability-for-senior- citizens [dostęp: 5 stycznia 2015 roku].

Osoby powyżej 50. roku życia na rynku pracy w 2012 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa-Bydgoszcz 2014.

Patterson W.V., Design for Accessibility. A Cultural Administrator's Handbook, National Endowment for the Arts, National Endowment for the Humanities, National Assembly of State Arts Agencies, Washington, DC 2003.

Peacock S.E., Kuenemund H., Senior citizens and Internet technology - Reasons and correlates of access versus non- access in a European comparative perspective, "European Journal of Ageing" 2007, t. 4, nr 4.

Pędzich W., Starość, [w:] Encyklopedia zdrowia, red. W.S. Gumułka, W. Rewerski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, t. 1.

Pickard A.J., Research methods in information, Facet Publ., London 2008.

Pojęcia stosowane w statystyce publicznej - http://old.stat.gov.pl/gus/definicje_PLK_HTML.htm?id=LST-POJ1.htm [dostęp: 4 lutego 2015 roku].

Prognoza ludności na lata 2014-2050, "Studia i Analizy Statystyczne", Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014.

Programme for the International Assessment of Adult Competencies - http://www.oecd.org/site/piaac/mainelementsofthesurveyofadultskills.htm [dostęp: 15 stycznia 2015 roku].

Radlińska H., Oświata dorosłych: zagadnienia, dzieje, formy, pracownicy, organizacja, Ludowy Instytut Oświaty i Kultury, Warszawa 1947.

Richert-Kaźmierska A., Forkiewicz M., Kształcenie osób starszych w koncepcji aktywnego starzenia się, "Studia Ekonomiczne" 2013, nr 131.

Rocznik demograficzny 2011, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2011.

Rogers E.M., Diffusion of Innovations, Simon and Schuster, New York 2003.

Roley S. et al., Occupational Therapy Practice Framework: Domain & Process, 2nd Edition, "American Journal of Occupational Therapy" 2008, t. 62, nr 6.

Rosset E., Demographie de la vieillesse, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1978.

Rzeczyński B., Gerontechnologia w perspektywie urbanistycznej, "Acta Universitatis Lodziensis" 2009, "Folia Oeconomica", nr 231.

Savolainen R., Everyday life information seeking: Approaching information seeking in the context of "way of life", "Library & Information Science Research" 1995, t. 17, nr 3.

Seniorzy partycypują, red. K. Sztop-Rutkowska, Laboratorium Badań i Działań Społecznych SocLab, Białystok 2014.

Shapira N., Barak A., Gal I., Promoting older adults' well-being through Internet training and use, "Aging & Mental Health" 2007, t. 11, nr 5.

Simmel G., Philosophy of Money, Routledge, London 1978.

Sixsmith A., Technology and the Challenge of Aging, [w:] Technologies for Active Aging, red. A. Sixsmith, G.M. Gutman, Springer, New York 2013.

Slegers K., Boxtel M.P.J. van, Jolles J., The effects of computer training and internet usage on the use of everyday technology by older adults: A randomized controlled study, "Educational Gerontology" 2007, t. 33, nr 2.

Społeczeństwo informacyjne w liczbach 2014, red. V. Szymanek, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Warszawa 2014.

Sterns A.A., Sterns H.L., Developing Products for Seniors, [w:] Marketing in the 21st Century, t. 4: Integrated Marketing Communication, red. B.D. Keillor, Praeger, Westport 2007.

Straś-Romanowska M., Późna dorosłość. Wiek starzenia się, [w:] Psychologia rozwoju człowieka, red. B. Harwas- Napierała, J. Trempała, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.

Study on Assessment Criteria for Media Literacy Levels. Final Report, red. P. Celot, Brussels 2009

Sum S., Mathews R.M., Hughes I., Participation of older adults in cyberspace: How Australian older adults use the Internet, "Australasian Journal on Ageing" 2009, t. 28, nr 4.

Sum S., Mathews M.R., Pourghasem M. et al., Internet Technology and Social Capital: How the Internet Affects Seniors' Social Capital and Wellbeing, "Journal of Computer-Mediated Communication" 2008, t. 14, nr 1.

Szatur-Jaworska B., Ludzie starzy i starość w polityce społecznej, Aspra-JR, Warszawa 2000.

Szatur-Jaworska B., Uczestnictwo osób starszych w sferze publicznej, [w:] Stan przestrzegania praw osób starszych w Polsce. Analiza i rekomendacje działań, "Biuletyn RPO", Warszawa 2008.

Szpunar M., Seniorzy w środowisku nowych mediów, [w:] Seniorzy w świecie nowych technologii. Implikacje dla praktyki edukacyjnej oraz rozwoju społeczeństwa informacyjnego, "Biblioteka Gerontologii Społecznej" 2013, t. 2, red. Ł. Tomczyk, A. Wąsiński.

Szukalski P., Aktywność zawodowa, [w:] Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce, red. M. Mossakowska, A. Więcek, P. Błędowski, Termedia Wydawnictwa Medyczne, Poznań 2012.

Szczerbińska K., Problemy opieki zdrowotnej nad ludźmi w wieku podeszłym, [w:] Zdrowie publiczne, red. A. Czupryn, S. Paździoch, A. Ryś, W.C. Włodarczyk, Vesalius, Kraków 2001, t. 2.

Thorpe E., Dyskryminacja ze względu na wiek w Unii Europejskiej, [w:] My też! Seniorzy w Unii Europejskiej, red. B. Tokarz, Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, Warszawa 2004.

Tibbitts C., Handbook of Social Gerontology. Societal Aspects of Aging, University of Chicago Press, Chicago 1960.

Tobiasz-Adamczyk B., Wybrane elementy jakości życia kobiet starszych wiekiem, "Promocja Zdrowia. Nauki Społeczne i Medycyna" 1999, nr 16.

Tomczyk L., Education of older people in the field of information technology on the example of Polish universities of the Third Age, "3rd International Conference on New Horizons in Education - Inte 2012" 2012, t. 55.

Trafiałek E., Polska starość w dobie przemian, Wydawnictwo Naukowe "Śląsk", Katowice 2003.

Umiejętności Polaków - wyniki Międzynarodowego Badania Kompetencji Osób Dorosłych (PIAAC), Warszawa 2014.

UNESCO recommendation concerning the International Standardisation of Educational Statistics, UNESCO, 2010 rok - http://portal.unesco.org/en/ev.php-URL_ID=13136&URL_DO=DO_PRINTPAGE&URL_SECTION=201.html [dostęp: 31 grudnia 2014 roku].

Usui C., Japan's Demographic Changes, Social Implications, and Business Opportunities, [w:] The Silver Market

Phenomenon. Business Opportunities in an Era of Demographic Change, red. F. Kohlbacher, C. Herstatt, Springer, Berlin-Heidelberg 2008.

Vuori S., Holmlund-Rytkonen M., 55+ people as internet users, "Marketing Intelligence & Plan" 2014, t. 23, nr 1.

Wilkowska W., Ziefle M., Which Factors Form Older Adults' Acceptance of Mobile Information and Communication Technologies?, "Hci and Usability for E-Inclusion, Proceedings" 2009, t. 5889.

Wilson T.D., Information behaviour: An interdisciplinary perspective, "Information Processing & Management" 1997, t. 33, nr 4.

Witte J.C., Mannon S.E., The Internet and Social Inequalities, Routledge, New York 2010.

Wizner B., Skalska A., Klich-Rączka A., Piotrowicz K., Grodzicki T., Ocena stanu funkcjonalnego u osób w starszym wieku, Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce, red. M. Mossakowska, A. Więcek, P. Błędowski, Termedia Wydawnictwa Medyczne, Poznań 2012.

Wołejko M., Internet - medium dla seniorów. Raport firmy Gemius SA, Warszawa 2007 -

http://pliki.gemius.pl/Raporty/2007/Gemius_SA_Internet_dla_seniorow.pdf [dostęp: 16 października 2014 roku].

World Internet Project 2013 - wyniki badania - http://nowymarketing.pl/a/2500,world-internet-project-2013-wyniki-badania [dostęp: 24 stycznia 2015 roku].

Young T.E. Jr., The big three information literacy models, "Knowledge Quest" 1999, t. 27, nr 3.

Zacher L., Transformacje społeczeństw. Od informacji do wiedzy - interdyscyplinarne wykłady, wpływ techniki i globalizacji, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2007.

Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 roku w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie - http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX:32006H0962 [dostęp: 4 lutego 2015 roku].

Zawadzka A., Uwarunkowania wychowania do czasu wolnego w rodzinie i w środowisku lokalnym ludzi III wieku, "Edukacja Dorosłych" 1995, nr 2.

Zieliński C., Roboty w służbie ludzi starszych, [w:] Polska w obliczu starzenia się społeczeństwa, red. A. Karpiński, A. Rajkiewicz, Polska Akademia Nauk, Komitet Prognoz "Polska 2000 Plus", Warszawa 2008.

Zych A.A., Słownik gerontologii społecznej, Wydawnictwo Naukowe "Żak", Warszawa 2001

Zych A.A., Leksykon gerontologii, Oficyna Wydawnicza "Impuls", Kraków 2007.